Gazi Mustafa Kemal’e “Atatürk” soyadının verilmesi hakkında farklı görüşler ve anlatışlar vardır.
1934 yılında çıkartılan 2525 sayılı kanunla her Türk vatandaşının bir soyadı alması zorunlu kılındı. Soyadı kanunu yasalaştıktan sonra, Gazi Mustafa Kemal’e de bir soyadı arayışına geçildi.
Bu hususta “Gazi’nin Sofrası”ndaki ve Cumhuriyet Halk Partisi Meclis grubunda Gazi’ye uygun bir soyadı bulmak için dil ve tarihçilerin de katılması ile toplantılar yapılmış ve bazı isimler önerilmiştir. Tespit edilen isimler arasında” Etel, Etil, Etealp, Korkut, Araz, Ulaş, Yazır, Çoğaş, Salır,Ergin Tokuş, Beşe…” vardır. Bu isimler Atatürk’e arz edilmiş ve Atatürk’ün “ bir de arkadaşlar, ne buyururlar, bakalım denilerek ikinci bir görüşmeye bırakılmıştır. Çankaya’da yapılan son toplantıda, CHP Genel Sekreteri Saffet Arıkan’ın bir yazısında kullandığı söylenilen “Türkata” , “Türkatası;” gibi iki ad da kendisine arz edilmiş fakat Atatürk’ün “ bir de arkadaşlar ne buyururlar, bakalım” demesi üzerine Konya Milletvekili Naim Hazım Onat Bey,”müsaade buyrulur mu paşam? diye söz istemiş, Atatürk de, “arkadaşlar lütfen hocamızı dinleyelim”, diyerek sözü Onat’a bırakmıştır.
Naim Hazım Bey, Türk Dil Kurumunda da çalışmış, Dil Tarih Coğrafya Fakültesi’nde dersler vermiş profesör unvanlı bir hocadır. Türkçeyi-Osmanlıcayı çok iyi bilen, her iki alanın gramerini ve sentaks kurallarını kavramış bir şahsiyettir. Naim Bey bu konudaki düşüncelerini şöyle açıklar:
“Türkata, Türkatası, gerek yazılışta, gerek söylenişte, bana biraz tuhaf geliyor. Arkadaşlar biliyorsunuz tarihimizde bir “Atabey” sözü unvanı vardır. Anlamını da biliyorsunuz: Beyin, emirin, şehzadenin hatta hükümdarın, ilimde idarede, mürebbisi, müşaviri, hocası demek olan “ atabey” tarihe geçmiş resmi bir unvandır. Bu unvanı taşıyan çok Türk büyüğü vardır. Biz de Türk’e her alanda atalık etmiş Türklüğü kurtarmış, istiklaline kavuşturmuş olan büyük Gazimize”ATATÜRK” diyelim, bu soyadını verilim. Bu bana ve şivemize daha munis, daha uygun gibi geliyor.
Gazi, Naim Hazım Onat Bey’in açıklamasını daha uygun bulur ve ona teşekkür eder, böylece “Atatürk” soyadı huzurda bulunan dil ve bilim insanları tarafından oybirliği ile mutabık kalınmış ve Büyük Millet Meclisi Başkanlığına üç maddelik bir yasa teklifi verilerek yasallaştırılır. Cumhurresimiz Gazi Mustafa Kemal’e “ATATÜRK” soyadının verilmesi hakkındaki kanun metni şöyledir:
Madde 1. Kemal öz adlı (öz adı Kemal olan) Cumhurresimize “ATATÜRK” soyadı verilmiştir.
Madde 2. Bu kanın neşir tarihinden itibaren muteberdir.
Madde 3. Bu kanun Büyük Millet Meclisi tarafından icra olunur.
Kanun TBMM’ nin 24 Kasım 1934 tarihli toplantısında oy birliği ile kabul edilmiş ve 2587 numara tespit olunmuştur. Bu kanun, usulü gereğince, 27 Kasım 1934 tarihli Resim Gazete ile de “neşir ve ilan “edilmiştir.
17 Aralık 1934’te bir kanun daha çıkarılarak, “Atatürk” soyadının önüne ve ardına başka adlar katmak suretiyle başkalarının kullanması da yasaklandı.
